Ιερά δρώμενα

Για περισσότερα όσον αφορά τους αρχαίους πολιτισμούς πατήστε εδώ…

Αρχέγονες μυστηριακές τελετές, πρωτόγονες οργιαστικές λατρείες, που κράτησαν άρρηκτα συνδεδεμένα μέλη κοινωνιών στον χρόνο και στην εξέλιξη, παρά τον διωγμό και την λοιδορία, απαιτούσαν την συμμετοχή και του σώματος κατά την διάρκεια της ιεροτελεστίας, έτσι ώστε να αποδίδεται με κάθε μέσον ο μέγας σεβασμός και η τιμή προς την φύση, η εκ των δωρεών ευχαριστήρια απόδοση, ο εξευμενισμός και η επίκληση του θείου αλλά και να επιτυγχάνεται στο μέγιστο η συναισθηματική φόρτιση.
Ιερουργίες μυητικές του έρωτος και του υμέναιου, σπονδές και ικεσίες για την γονιμότητα, την ευφορία των καρπών της γης, την ευκρασία των αέρων, τους ειρηνικούς όμβρους προς καρποφορίαν⁵ ‘ύε, κύε’, βρέξε, πότισε, καρποφόρησε, βλάστησε’. Η όρχηση, αναπόσπαστο τμήμα της ερωτικής πράξης, προοίμιο ερωτικών σκηνών, ρυθμικών κινήσεων και εικόνων, συνεχίζεται στην θρησκευτική γαμήλια τελετή ως συμβολικό πλέον δρώμενο. Ιερά μυστήρια και τελετουργικοί χοροί για την γονιμότητα, την καρποφορία και την βλάστηση. Καθαρμοί και νηστείες, διδασκαλίες, μυήσεις και θυσίες και προσευχές προηγούνταν των δρώμενων, όπου οι χοροί και οι λιτανείες και οι ιερές πομπές αποτελούσαν την κορύφωση των λατρευτικών και των θρησκευτικών εκδηλώσεων. ‘Γίγνωσκε’, δίδασκε ο Αρχίλοχος, ελεγειακός και σατυρικός ποιητής στον έβδομο π.Χ. αιώνα, ότι ένας ρυσμός [χαρακτήρας] κυβερνά τους ανθρώπους’, και ο Αριστόξενος αναφέρει πως τα βασικά στοιχεία του ρυθμού είναι οι λέξεις, το μέλος και η κίνηση του σώματος. Οι θρησκείες πλήθαιναν και εξαπλώθηκαν επειδή ενισχύουν τον αγώνα της επιβίωσης και επαυξάνουν την ελπίδα. Πρόοδοι της επιστήμης και της έρευνας, ανακαλύψεις, φιλοσοφικές σχολές και θεωρήματα, μη έχοντας μέτρον’ τον άνθρωπο, δεν κατόρθωσαν να ξεδιαλύνουν τα μυστήρια των μαντείων. Οι θρησκευτικές και λατρευτικές εκδηλώσεις, με το σύνθετο τελετουργικό και την πολλαπλότητα των μέσων, που προκαλούσαν οι ασκήσεις και εξήγειραν την φαντασία και το συναίσθημα, απαιτούσαν τακτικά την πάνδημη συμμετοχή, αποσκοπώντας στην τήρηση παραδόσεων και αρχαίων ηθών, την διδασκαλία, την ψυχαγωγία και διασκέδαση. Η ψυχή ευφραινόταν, οι σκέψεις διασκορπίζονταν, οι ελπίδες έρχονταν ξανά με τις θεϊκές αποκαλύψεις και παρεμβάσεις, τις επιφάνειες. Ο νους παρασυρόταν, έφευγε, προσπερνούσε τις δυσάρεστες εμπειρίες, τις εμμονές, την κατάθλιψη μέσα σε μια πανδαισία ήχων, κινήσεων, ρυθμών και χρωμάτων. Πομπή σήμαινε την επίσημη, ιεροπρεπή αποστολή προσφοράς προς την θεότητα. Την σπουδαιότητα των λατρευτικών και ιερών δρώμενων στην αρχαία Αθήνα, μαρτυρεί ειδικό κτίριο, το ‘Πομπείον’, το οποίο βρισκόταν στον Κεραμεικό, κοντά στην Ιερό Πύλη, και το οποίο ήταν πλούσια διακοσμημένο. Λέγεται ότι στους μεγάλους χώρους και τις αποθήκες του κτιρίου αυτού μεταξύ άλλων αφιερωμάτων και ιερών σκευών που χρησιμοποιούντο κατά τις ιερές πομπές και τις λιτανείες, εφυλάσσοντο και τα χρυσό και ασημένια αγγεία πομπής καθώς τα κοσμήματα για εκατό Κανηφόρους, με τα οποία εκόσμησε την πόλη της Παλλάδος ο Λυκούργος περί τον 4ου π.Χ. αιώνα.
Τελεστική μέθεξη του σώματος, σκίρτημα, κίνηση, χορός, που η άγραφη παράδοση κληροδότησε στις σύγχρονες θρησκευτικές και λατρευτικές τελετές αλλά και στις επίσημες εκδηλώσεις, από τις οποίες ήταν φυσικό επόμενο να λάβει αργότερα διάσταση εθνικού χαρακτήρα. Ο χορός εμπλούτισε τα ιερό τυπικό, εντάχθηκε στις απαιτήσεις που διαμόρφωνε η νέα τάξη των πραγμάτων, οι κρατούσες συνθήκες, τα τοπικό ήδη και συνέβαλε ουσιαστικά στην διατήρηση κοινωνικών δεσμών και παραδόσεων αρχαίων, ανακαλώντας και απομακρύνοντας ταυτόχρονα τον χοϊκής προέλευσης πανάρχαιο φόβο. Ο αρχαίος πρόγονος ήταν απόλυτα πεπεισμένος ότι μόνον ο μάγος κατά την διάρκεια ειδικής τελετής είχε την δύναμη να τον απαλλάξει από τους φόβους, τις ασθένειες, τα δεινά και τα παθήματα που προέρχονταν από τους κακούς δαίμονες. Ο μάγος διακρινόταν από τα υπόλοιπα μέλη της φυλής της ομάδας για τις υπερευαισθησίες του, είχε έκδηλη την τάση προς τις υστερικές εκδηλώσεις, και μέσα από κατάλληλες διαδικασίες δοκιμασίας πίεσης έφθανε σε κατάσταση έκστασης, όπου αναπτύσσονταν και φανερώνονταν οι ιδιαίτερες ικανότητες, με την άμεση αρωγή της κίνησης, του χορού και με την επενέργεια της μουσικής υπόκρουσης.
Οι Σαμάνοι ιερείς σε κατάσταση καταληψίας, με τους ήχους κρουστών και την χρήση παραισθησιογόνων φυτών, αποκτούσαν υπερφυσικές δυνάμεις, γλωσολαλιά, με άγριο, ενθουσιαστικό χορό, πυροβασία, κραυγές. Ο Μπρούνο Νέτλ αναφέρει ότι κατά την λατρεία Πεγιότ, που υιοθέτησαν ινδιάνικες φυλές της βόρειας Αμερικής από Μεξικάνους, κατά την διάρκεια των τριών τελευταίων αιώνων, γίνονται ολονύχτιες συγκεντρώσεις, στις οποίες τα μέλη που συμμετέχουν μασούν τα κάπως μεθυστικό κουκούτσια των κάκτων peyote, χορεύουν και ερμηνεύουν τα τραγούδια τους κατά διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι συνήθως. Σε χρήση φυτών λέγεται πως προσέφευγε και η Πυθία για να χρησμοδοτεί.
Ο Ωριγένης και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος εύκολα απαλλάσσονται από την φήμη και το γόητρο του σαρκικού χρησμού: Αν ο Απόλλων επέλεξε για προφήτη του μια γυναίκα η οποία με τα πόδια ανοιχτά δέχεται τις αναθυμιάσεις μέσω του φύλλου της, τούτο συμβαίνει επειδή ο κύριος των Δελφών “είναι δαίμονας και όχι θεός”. Εκστατικοί χοροί πυροβασίας, τα ‘Ἀναστενάρια’, όπως ονομάζονται οι πυρολατρικού χαρακτήρα εκδηλώσεις στην Μακεδονία και την Θράκη, με πρόδηλες τις πρακτικές της θρησκευτικής θεραπείας και της μαντείας, είχαν απαγορευθεί από την Πενδέκτη Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως (691-692). Εθιμο ήταν στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας να ανάβουν και να υπερπηδούν πυρές κατά τις πρώτες ημέρες του μηνός, αποδίδοντας τιμή καν λατρεία στην καθαρτική δύναμη της φωτιάς. Μουσική και χορός λειτούργησαν αποτελεσματικά για την θεραπεία όχι μόνον των σωματικών πόνων και ασθενειών, αλλά ακόμη περισσότερο για την απελευθέρωση από την φθορά του θανάτου, την απαλλαγή του φόβου του θανάτου, που καταδίωκε τον άνθρωπο. Οι μυημένοι και οι συμμετέχοντες που καταλαμβάνονταν από το θείον, αισθάνονταν ότι ελάμβαναν και απολάμβαναν την πληρότητα του πνεύματος του θεού και επομένως είχαν την βεβαιότητα της προστασίας, και ήταν ακριβώς αυτή η ιδιαίτερη σχέση που καλλιεργούσε την επιθυμία και την τάση για αυτή την εμπειρία.
Οι μύστες διαδέχονται τους μάγους και οι μυημένοι σε ειδικές λατρευτικές τελετές εκφράζονται απόλυτα με τον εκστατικό χορό, που τους οδηγεί συχνά έξω από τα όρια, σε κατάσταση κώματος, μανίας θεϊκής, διονυσιακής, πέραν των φυσικών ορίων αντοχής, ως την απώλεια αίσθησης και συνείδησης.
Το σώμα πάλλεται, κινείται, δονείται, μετέχει στην τελετή καθώς η μουσική αρμονικά επιδρά στην ψυχή, στο πνεύμα, με τον τόνο, τον ρυθμό, τα όργανα. Οι πυθαγόρειοι χρησιμοποιούσαν την λύρα για τον ήπιο και ευγενικό ήχο, ενώ θεωρούσαν ότι ο αυλός ήταν κατάλληλος για τις εορτές και πανηγυρικές εκδηλώσεις. Λέγεται επίσης ότι ο Πυθαγόρας συμβούλευε τους νεαρούς μαθητές του να καθαρίζουν τα αυτιά τους μετά το άκουσμα του αυλού και να ερμηνεύουν μέλη στην μικρή λύρα ώστε να κατασταλούν οι μη ελεγχόμενες από την λογική ψυχικές εξάρσεις και διεγέρσεις.

Νίκος Παποντσόπονλος