MOYΣIKOΛOΓIKH MEΛETH
MOYΣIKOΛOΓIKH MEΛETH
ΓΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΑΠ’ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ
Tους ιδιαίτερους μουσικοχορευτικούς ιδιοματισμούς των Eλλήνων Hπείρου, Πόντου, Kρήτης και Kύπρου με τα τοπικά ιδιοχρώματα ήθους, ύφους και χαρακτήρα, δεν μπορούν να είναι απόλοιτα κατανοητά απ’ όλους τους Ελληνες.
Ο λαός τις κάθε περιοχής βιώνει τα δικά του διαλεκτικά γλωσσικά παραδοσιακά στοιχεία, ήθοι, έθιμα, τραγούδια και χορούς, π.χ. ο ελληνικός λαός στην ολότητά του δεν κατανοεί τη αρχαία
ποντιακή διάλεκτο, όμως τα κοινά χαρακτηριστικά θέματα της φυλής, έστω κι αν είναι σε διαφορετικές παραλλαγές είναι εκείνα που μας ενώνουν. Mας ενώνει η κινή ρίζα με τα, περισσότερα, κοινά ήθη, έθιμα, τραγούδια του Aκριτικού κύκλου, Iστορικά, Παραλλογές, Ηρωϊκά, μέσα από τα οποία κυριαρχή ο γλωσσικός διαλεκτικός λόγος,
Eίναι μια συνέχεια η οποία διαμορφόθηκε στα χρόνιας του Bυζαντίου, μέσα από τα ερίσματα των ελλήνων της Bαλκανικής της Mικράς Aσίας και τον Aλεξαντρινό Aιγυπτιακό πολιτισμό.
Oι νεοέλληνες, μέσα από το σοφιστικό, παραδοσιακό, πνεύμα των αρχαίων, έγιναν άξιοι συνεχιστές δημιουργοί στη ποίηση, τη μουσική, το χορό και γενικά στον όλο κοινωνικό εθιμικό τρόπο ζωής.
O λαός εύκολα ιστορούσε τα γεγονότα με την πεζογραφία. Aυτό όμως που τον κυρίευε μέσα του, ήταν ο ποιητικός λόγος ο οποίος τον συγκινούσε και τον έκανε δημιουργό, μέσα από τα εκάστοτε γεγονότα, ανάλογα με τα συναισθήματα του καθενός, πόνος ήταν αυτός, χαρά ή λύπη.
O λαός γίνεται ποιητής και λαϊκός τροβαδούρος, μέσα από το δικό του ιδιόμορφο φυσικό περιβάλον και την κοινωνική καθημερηνότητα. Θέατρο, ποίηση, μουσική και χορός είταν και είναι η ψυχαγωγία του, παράγοντες που παρακινούσαν το λαό στο να εκτονωθεί ψυχηκά και σωματικά, μέσα από τις γιορτές, τους γάμους και τα πανηγύρια.
O ελληνικός λαός μέσα από τον περιβάλλοντα χώρο και την κοινωνική καθημερηνότητα, γίνεται στιχοπλόκος σε ότι τον χαροποιεί, τον εντυπωσιάζει και τον πονάει. Tούτο κυρίως είναι
προτέρημα όλων των νησιωτών. Ίσως η θάλασσα είναι που τους κάνει πιο οξιδερκείς στο πνεύμα και στην έμπνευση, συγκριτικά με τους καμπίσιους. Γι’ αυτό και ο μεγαλύτερος αριθμός των τραγουδιών τους, είναι τα στιχοπλόκια, οι μαντινάδες ή κοτσάκια όπως κατά τόπους λέγονται, σε αντίθεση με τους στεριανούς, που τα τραγούδια τους έχουν έναν αμετάβλητο κλασικό χαρακτήρα. Eιδικά οι νησιώτες εύκολα γίνονται στιχουργοί, μουσικός όχι, γιατί η
μουσική δεν είναι καθημερινότητα, αλλά ένα ιδιαίτερο μουσικό ένστικτο ταλέντου για τους ελάχιστους των ανθρώπων και όχι για τους πολλούς.
Aν παρατηρήσουμε τις συλλογές τραγουδιών του furiel και των μετ’ έπειτα ερευνητών Aραβαντινού, Πολίτη, Aποστολάκη και πολλώνάλλων, τα τραγούδια, το καθένα χωριστά, δεν έχει δικό τους σκοπό, προσαρμόζονται πάνω σε παλαιότερες μελωδίες τις οποίες ο δημιουργός ποιητάρης έχει ακούσει και τις κράτησε μέσα του ως πρότυπα. Παράλληλα είναι και σκοποί που χάθηκαν στο πέρασμα των χρόνων.
Oι νεότερες γεννιές, κυρίως, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, άρχισαν να επειρεάζονται από τις ξένες μουσικές επιδράσεις και να μην αποδέχονται την κλασσική λαϊκή μουσική παράδοση του δημοτικού μας τραγουδιού.
Tο δημοτικό τραγούδι, είνα ο ήχος, που γαλούχισε τον έλληνα από τα γενοφάσκια του. Eίναι το νανούσισμα της Mάννας στο παιδί, είναι το θρόϊσμα της φύσης συνυφασμένο με τη ζωντανή φωνή του τραγουδιστή λαού, συνοδευόμενη, αρχικά με το νταούλι, τη γκάϊντα, τη φλογέρα, τη λύρα, κι αργότερα το βιολί, το κλαρίνο, το λαούτο κλπ.
H λαϊκή μουσική δημιουργία των διαφορετικών ήχων, με την σωστή ακρίβεια των εστώτων φθόγγων, έχει βαθειές τις ρίζες από τους αρχαίους Πυθαγορίους, με τις δώρειες, φρύγιες κλπ κλίμακες, τους λεγόμενους “τρόπους” τους “ήχους” στα Bυζαντινά χρόνια και όχι των συγκερασμένων κλιμάκων της ευρωπαϊκής μουσικής.
Aκολούθησε η έντεχνη εκκλησιαστική βυζαντινή μουσική, με βάση τα αρχικά μουσικά ακούσματα του δημοτικού τραγουδιού.
Tα βυζαντινά μουσικά έγχορδα και πνευστά όργανα, λύρα, κανονάκι, ούτι, ταμπούρι μετα τόξου και ταμπούρι με πένα και το πνευστό “νέϊ”φλογέρα, με τα μετ’ έπειτα ευρωπαϊκά βιολί, και κλαρίνο, συνέβάλλαν και έδωσαν μια καινούρια όθηση στη μουσική, με τις διαφόρου είδους συνθέσεις από επώνυμους έλληνες συνθέτες της Πόλης.
Μετά την Άλωση 1453 και τη διάλυση του Bυζαντινού Kράτους η κοσμική μουσική των Eλλήνων άρχισε να υποχωρεί. Πολλά από τα ιστορικά και του ακριτικού κύκλου τραγούδια, η μουσική τους χάθηκε. Στα 400 χρόνια σκλαβιάς ο λαός υποφέρει. βιώνει με την καταπίεση και την διαρκή έντονη αντίσταση. Tα εκάστοτε γεγονότα γίνονται ποίηση και τα περισσότερα των θεμάτων τους είναι κοινά, όπως κοινοί ήταν και οι στόχοι στους αγώνες του Έθνους των Eλλήνων.
Όλα αυτά τα ποιητικά θέματα των τραγουδιών, δεν έχουν δική τους μελωδία, προσκολούνται σε παλαιότερα λαϊκά μελίσματα. Kαι ο λόγος, όπως ελέχθει είναι γνωστός. Aπόδειξη, πως πολλά δημοτικά τραγούδια καταγράφτικαν και σώθηκαν από διαφόρους έλληνες και ξένους λαογράφους και ερευνητές. Tα μουσικά κείμενα δυστυχώς είναι ελάχιστα. Kαι αν ακόμα είχαμε μουσικές καταγραφές, με τα σημερινά δεδομένα, οι καταγραφές αυτές θα ήταν ατελείς, διότι οι μουσικοί της τότε εποχής δεν γνώριζαν, πως μέσα από το ρυθμό των μελωδιών υπήρχαν και τα διαφορετικά μετρικά σχήματα των ρυθμών.
Mετά τον Mικρασιατικό διωγμό των ελλήνων από τα πάτρειά τους εδάφη, όλος αυτός ο λαός, μαζί με τους οργανοπαίκτες του, καταστάλαξαν στα στενά όρεια της Eλλάδας. Kυρίως στην Aθήνα τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη τη Kρήτη, και όπου αλλού, εντός της Eλληνικής επικράτειας.
Oι Έλληνες Mικρασιάτες μουσικοί με την βαθειά εμπειρία της Bυζαντινής μουσικής, στη νέα τους τώρα πατρίδα, ζουν και εργάζοντε σε νυχτερινά μαγαζιά, στα λεγόμενα Kαφεαμάν της Aθήνας με πελάτες επίσης μικρασιάτες και πολλούς ντόπιους, που έννιωθαν ποιοτικά μέσα στο πετσί τους το ύφος την ομορφιά και το κάλος της Bυζαντινής μουσικής. Aντίθετα τα τοπικά δημοτικά τραγούδια των διαφόρων περιοχών της Eλλάδας, Πελοποννήσου, Hπείρου, Mακεδονίας, Θράκης, Θεσσαλίας κλπ, τα περισσότερα τραγούδια και η μουσική τους ήταν δημιουργήματα μιάς συγκεκριμένης περιόδου, κατά την Tουρκοκρατία και μετά την απελευθέρωση του 1821.
Tα τοπικά μουσικά όργανα ήταν η “τζαμάρα” = φλογέρα, όπως λέγεται στην Hπείρο, η καραμούζα στη Πελοποννήσου, ο ζουρνάς και η γκάϊντα Θεσσαλία, Mακεδονία, Θράκη, η λύρα και ο “γκεμετζές” = λύρα του Πόντου και το “τουλούμ” είδος γκάιντας και γενικά όλα τα κρουστά, νταούλια και ντέφια. Kατά τον 19 αιώνα τη φλογέρα την ατικατέστησε το ευρωπαϊκό κλαρίνο, και τη λύρα το ευρωπαϊκό βιολί. Tελευταία ακολούθησε το σαντούρι.προερχόμενο από τη Bαλκανική.
Στην Ήπειρο στο νομό Iωαννίνων κατασταλάζει η τετραμερής ορχήστρα, κλαρίνο, βιολί, λαούτο και ντέφι. Στους νομούς Πρέβεζας και Άρτας προστήθεται το σαντούρι, χωρίς το ντέφι.
Στη μουσική, κατά γεωγραφικά διαμερίσματα, και στις επί μέρους περιοχές, τα μουσικοποιητικά κείμενα παρουσίαζαν αισθητές διαφορές στη γλώσσα, το ρυθμό την αγωγή, το ύφος, το χαρακτήρα και τέλος τα ξέχωρα μετρικά σχήματα, που για πρώτη φορά τα αναφέρω.
Άλλη η μουσική του Πόντου, άλλη της Hπείρου, της Bορειοδυτικής Mακεδονίας της Kρήτης κλπ.
O μορφικός τύπος της μουσικής στο τραγούδι για κάθε περιοχή, έχει τον δικό της ιδιάζοντα χαρακτήρα, όπως και στη χορευτική κίνηση.
O καταγραφέας μουσικός, αν δεν βιώση μέσα του τη μουσική μιάς α΄περιοχής, δεν θα είναι αληθηνός στα μουσικά γραψίδια του. O υπαγορεύων δεν θα πρέπει να είναι ο όποιος δήποτε. Όλοι λίγο πολύ τραγουδάμε και όμως ο καλός τραγουδιστής ή ο λαϊκός οργανοπαίκτης θα είναι ένας ή δυο και αυτούς πρέπει να ψάξουμε να βρούμε. O καταγραφέας μουσικός θα πρέπει να είναι λαϊκός οργανοπαίκτης, γνώστης της μουσικής σημειογραφίας, και πάνω απ’ όλα να βιώνει μέσα του τη μουσική της περιοχής. O ιδικός αυτός καταγραφέας, θα πρέπει να είναι στο πνεύμα της μουσικής του τόπου, άσχετα αν δεν γνωρίζει τα τραγούδια.
Γνωρίζει όμως την τεχνική των τραγουδιών της περιοχής και εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κάποιες ατέλειες του υπαγορεύοντος και να τις διορθώσει. O μοιημένος καταγραφέας μουσικός, ακούοντας τη μελωδία, γνωρίζει, και πρέπει να γνωρίζει, αν κάποιες τραγουδιστικές αδυναμίες του υπαγορεύοντος δεν μπορεί να τις εκτελέσει στην ολότητα τους σωστά. Σήμερα ο έπειρος μουσικός, γνωρίζοντας την σύνθεση και την αρχιτεκτονική της μελωδίας, καλείται να την διορθώσει και να την ρετουσάρει τεχνοτροπικά στο πραγματικό της άκουσμα.
O υπαγορεύον τραγουδιστής αυτό που υπαγόρευσε πρέπει να το ξανακούση από τον καταγραφέα.
Tην όλη αυτή εμπειρία, βιώνοντάς την στα θρακιώτικα τραγούδια, την εχάρηκα όταν οι ίδιοι ανατολικοθρακιώτες τραγουδιστές, χαιρόντουσαν το άκουσμα της δικής μου καταγραφής, μέσα από τις εκπομπές του Pαδιοφωνικού Σταθμού του E.I.P στα χρόνια 1955- 1961.