ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗΝ ΑΓΝΩΣΤΗ ΚΕΡΚΥΡΑ

Η Κέρκυρα είναι γνωστή σε όλους μας. Όλοι έχουμε επισκεφτεί το μυθικό
νησί των Φαιάκων, το καταπράσινο νησί με τις σμαραγδένιες παραλίες, τις
ατέλειωτες φυσικές ομορφιές, τον κοσμοπολίτικο αέρα. Ελάτε όμως σήμερα
να γνωρίσουμε και ένα άλλο πρόσωπο του νησιού: το παραδοσιακό. Να
περιηγηθούμε στο χωριό Σταυρός και τους παραδοσιακούς – διατηρητέους
οικισμούς του, στην περιοχή Μέσης του Δήμου Αχιλλείων, που βρίσκεται
μόλις 15 χλμ. από την πόλη της Κέρκυρας.

Για περισσότερα δείτε το άλμπουμ ΚΕΡΚΥΡΑ το νησί των χρωμάτων
Για περισσότερα για τις Κερκυραϊκές Ενδυμασίες δείτε το άλμπουμ «Κερκυραϊκές Ενδυμασίες»
Για Μουσική από την Κέρκυρα δείτε τα CDs μας

Κείμενο-φωτο: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Λιοτριβειά και λαδέμποροι

Οι αγρότες που δούλευαν στις ελιές αρχικά έμεναν πρόχειρα δίπλα στα δέντρα. Μικροί οικισμοί δημιουργήθηκαν με εκκλησίες και μικρά νεκροταφεία.
Το κτίριο που ξεχώριζε ήταν το «λιοτριβειό». Εκεί επεξεργάζονταν τον καρπό της ελιάς, την συνέθλιβαν με μεγάλες βαριές «μυλόπετρες» και έβγαζαν το λάδι της, που το αποθήκευαν σε μεγάλα πιθάρια στο κατώι του σπιτιού τους. Αργότερα έρχονταν εκτιμητές- μεσάζοντες, το αγόραζαν και το μεταπωλούσαν στην πόλη σε μεγάλους λαδέμπορους.

Το λάδι είναι χρυσάφι

Το λάδι όμως ήταν χρυσάφι και το χρυσάφι τραβούσε τους κλέφτες. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος εκείνη την εποχή προερχόταν από τους πειρατές. Και το Ιόνιο πέλαγος ήταν γεμάτο από αυτούς. Άγριοι ναυτικοί από τις Αδριατικές ακτές, Σικελοί, Τούρκοι, Αλβανοί, Αλγερινοί … αλλά και Έλληνες Ηπειρώτες, Μοραΐτες, Κρητικοί… όλοι οι «καθωσπρέπει κύριοι των θαλασσών» κατά καιρούς επισκέπτονταν τις ακτές του νησιού και οπλισμένοι
τραβούσαν για την ενδοχώρα. Χωριά καταστρέφονταν, άνθρωποι έχαναν τη ζωή τους…

Πάνω στα βουνά
Οι γαιοκτήμονες αλλά και οι απλοί αγρότες χρειάζονταν προστασία.
Αποφάσισαν λοιπόν σε κάποια χρονική στιγμή να αφήσουν τα «καμπίσια» μέρη και να κατοικήσουν ψηλότερα, στις πλαγιές των βουνών. Αυτό θα έδινε περισσότερη ασφάλεια, γιατί μπορούσαν να στήνουν παρατηρητήρια, να
αγναντεύουν τη θάλασσα και να ειδοποιούνται έγκαιρα για τον ερχομό των πειρατών. Έτσι κάπως αρχίζει και η ιστορία του χωριού Σταυρός.

Κάστρα-σπίτια και πόρτες διαφυγής

Λίγο πριν το 1700 ένα ολόκληρος οικισμός που υπήρχε στην άκρη του κάμπου, στα ριζά ενός βουνού, καταστράφηκε (πιθανόν από πειρατές· άλλη εκδοχή είναι ότι «βούλιαξε»…) και οι κάτοικοί του ανέβηκαν προς τα πάνω.
Αυτό το πρώτο χωριό ονομαζόταν «Παγουλάτα» και λέγεται ότι οι πρώτοι κάτοικοί του είχαν έρθει από την Κεφαλονιά. Προφανώς, όταν φάνηκαν οι πειρατές, οι κάτοικοι πήραν ό,τι πολύτιμο είχαν και τραβήχτηκαν σε μια
ορεινή τοποθεσία… Κρύφτηκαν σε μια απόκρημνη σπηλιά. Οι πειρατές τους ακολούθησαν και προσπάθησαν να μπουν μέσα στο άνοιγμα… όπως ανέβαιναν ένα ένας και οι κυνηγημένοι τους σκότωναν εύκολα. Οι πειρατές αποφάσισαν να βάλουν βαρέλια με μπαρούτι στα βράχια και να τινάξουν τη σπηλιά στο
αέρα. Έτσι κι έγινε. Σήμερα η περιοχή βρίσκεται έξω από το χωριό και λέγεται Καμένη Γράβα Τεράστιοι γκρεμισμένοι πέτρινοι όγκοι μαρτυρούν το θλιβερό γεγονός.
Οι πλούσιοι έχτισαν νέα γερά κάστρα –σπίτια, νέα λιοτρίβια πολλά υποστατικά και αποθήκες. Γύρω από τα κάστρα σπίτια, οι φτωχότεροι νοικοκυραίοι έχτισαν κι αυτοί πέτρινα σπίτια με κατώγια και ανώγια. Νέες μάντρες με
ξερολιθιές έζωσαν τον τόπο. Τώρα εκτός από ελιές φύτεψαν και αμυγδαλιές και συκιές και κυρίως κυπαρίσσια, για να έχουν την απαραίτητη ξυλεία, να φτιάχνουν δοκάρια, πατώματα και οροφές. Αν παρατηρήσουμε τον οικισμό που
ονομάζεται Κομιανάτα, θα δούμε ότι σε έναν πολύ μικρό και στενό χώρο κτίστηκαν πολλά σπίτια, το ένα δίπλα στο άλλο, όλα γύρω από κάποια άλλα μεγαλύτερα. Οι παλιοί κάτοικοι λένε ότι τα σπίτια αυτά επικοινωνούσαν
μεταξύ τους με πόρτες και ανοίγματα. Λέγεται ότι από εκεί ειδοποιούνταν ή διέφευγαν οι κάτοικοι τους όταν κινδύνευαν. Η πάνω ορεινή περιοχή, όπου κτίστηκε το νέο χωριό ονομαζόταν το «βουνό της Μάρως». Στην κορυφή
αυτού του βουνού λέγεται ότι υπήρχε ένα εκκλησάκι αφιερωμένο στον Άγιο Εδουάρδο (Σανδουάρδο). Εκεί ήταν και το παρατήριο του χωριού, από όπου παρατηρούσαν τη θάλασσα. Ταυτόχρονα στον τόπο αυτό εκτελούνταν οι
πειρατές που συλλαμβάνονταν. Θανατώνονταν μάλιστα με σταύρωση. Γι΄ αυτό λέγεται ότι όταν εμφανιζόταν καράβι στον ορίζοντα, υψωνόταν στην κορυφή ένας σταυρός. Οι κάτοικοι έβλεπαν το σταυρό και καταλάβαιναν ότι τους περίμενε μαρτυρικός θάνατος. Σε αυτό το γεγονός, απ΄ ό, τι λένε, χρωστά την ονομασία του το σημερινό χωριό Σταυρός.

ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ

Όταν οι θαλασσοκράτορες Βενετοί έμποροι κατέκτησαν το νησί, κατάλαβαν ότι το κλίμα του ήταν κατάλληλο για την καλλιέργεια της ελιάς. Έδωσαν λοιπόν επιδότηση από ένα χρυσό νόμισμα για κάθε δενδρύλλιο ελιάς που θα
φυτευόταν! Το αποτέλεσμα ήταν ευλογία και κατάρα ταυτόχρονα για το νησί.
Χάρη στην επιδότηση χάθηκε κάθε άλλη καλλιέργεια αλλά και κτηνοτροφία. Οι Κερκυραίοι παραμέλησαν και ξέχασαν κάθε άλλη αγροτική δραστηριότητα.
Ούτε για τα οπωροκηπευτικά δεν ενδιαφέρονταν… Το νησί ντύθηκε από τότε αυτό το θαυμάσιο ασημί-λαδί πέπλο, που οφείλεται στο φύλλωμα της ελιάς.
Όπου και αν απλώνεται το βλέμμα σου, μόνο ελιές βλέπεις. Έπειτα από πολλά χρόνια οι Άγγλοι αποικιοκράτες κατέκτησαν το νησί… και έκπληκτοι αντιλήφθηκαν ότι θα έπρεπε να απαρνηθούν τα νόστιμα και γεμάτα βιταμίνες
οπωροκηπευτικά, που τόσο είχαν ανάγκη για το τραπέζι τους, αλλά και για τον ανεφοδιασμό του ναυτικού τους. Οι Κερκυραίοι, όμως, δεν ήξεραν από κήπους… Οι Άγγλοι, λοιπόν, αποφάσισαν να φέρουν άλλους πιο ειδικούς, στα
οπωροκηπευτικά… Έφεραν λοιπόν Μαλτέζους στο νησί και τους εγκατέστησαν στην πόλη (στο Σαρόκο) για να δουλεύουν αρχικά σε κήπους. Η ελιά και το λάδι όμως παρέμειναν πάντα κυρίαρχα προϊόντα του νησιού.

Αναπτύχθηκαν ελαιώνες στα «καμπίσια» μέρη, αλλά και στα βουνά. Ιδιαίτερα στις πλαγιές των βουνών, όπου το χώμα με τις βροχές παρασυρόταν, αναπτύχτηκε η τεχνική της «ξερολιθιάς» ή της «σκάλας». Μέχρι σήμερα
πέτρινα διαζώματα χτισμένα χωρίς συνδετικό υλικό διατρέχουν όλες τις πλαγιές, περιζώνουν τα βουνά και συγκρατούν τη γη. Μέσα σε αυτά τα ζωνάρια φυτρώνουν ελιές.

Στα μονοπάτια του Σταυρού
Τον Σταυρό τον ξέρουν στην Ευρώπη… όχι όμως και στην Ελλάδα! Στα δορυφορικά ευρωπαϊκά κανάλια, όπου προβάλλονται τόποι διακοπών, ο Σταυρός έχει φιλοξενηθεί πολλές φορές. Τη φήμη του την έχει αποκτήσει
τόσο για τον παραδοσιακό χαρακτήρα του, όσο και για τα μοναδικά μονοπάτια του. Ο Έλληνας επισκέπτης του Σταυρού σίγουρα θα εκπλαγεί, όταν δει οργανωμένα γκρουπ περιπατητών με πλήρη εξοπλισμό να κατεβαίνουν από τα τουριστικά πούλμαν στα Κομιανάτα, να διασχίζουν τον παραδοσιακό οικισμό και να κατευθύνονται έξω από το χωριό, προς το «βουνό», όπου και βρίσκεται το παλιό γραφικό εκκλησάκι του Παντοκράτορα!

Μαγευτικά ηλιοβασιλέματα
Ξεκινώντας την πεζοπορία του ο περιπατητής έχει την ευκαιρία να επισκεφθεί τις περίφημες «κάβες», που βρίσκονται 300 μόλις μέτρα έξω από τα Κομιανάτα. «Κάβες» ονόμαζαν τις σπηλιές, όπου οι παλιοί Σταυριώτες
φυλούσαν τα πρόβατα, το γάλα, τα τυριά, το κρασί ή άλλα ευπαθή προϊόντα.
Σήμερα αποτελούν αγαπημένο προορισμό πολλών επισκεπτών. Ιδιαίτερα η «κάβα του Ρεβιθιά», με τις δύο εισόδους της, τραβά σαν μαγνήτης τους τολμηρούς επισκέπτες, που θέλουν να θαυμάσουν ένα μοναδικό ηλιοβασίλεμα.

Προσκύνημα στον Παντοκράτορα
Σε απόσταση μιας ώρας από το χωριό, έπειτα από τις «κάβες» και την καμένη Γράβα, πάνω σε ένα θεόρατο βράχο, στέκει το ξωκλήσι χτισμένο σαν σε φυσικό μπαλκόνι. Από αυτό το σημείο ο επισκέπτης έχει μια υπέροχη θέα
του καταπράσινου ελαιώνα, αλλά και όλης της νότιας Κέρκυρας ως τη θάλασσα. Κάτω από το βράχο πάνω στον οποίο στέκει το εξωκλήσι πρόσφατα ανακαλύφθηκε μία ακόμη σπηλιά, με πολλούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Οι
περιπατητές από αυτό το σημείο μπορούν είτε να συνεχίσουν προς την ανατολική ακτή του νησιού και μετά βόρεια προς Βενίτσες… είτε να κατευθυνθούν νοτιοδυτικά (πάντα πεζοπορώντας) προς τα γραφικά χωριά Στρογγυλή και Άγιος Ματθαίος. Αν αποφασίσετε να κάνετε κι εσείς αυτή τη διαδρομή, μπορείτε να έχετε ακόμα και προσωπική ξενάγηση από γνώστη της περιοχής. Για κάθε πληροφορία μπορείτε να επικοινωνείτε με τον κ. Γιάννη Λουκά, πρόεδρο του εκπολιτιστικού τοπικού συλλόγου «Αρίωνας» στο τηλ. 2661056647

Μεγάλες πέτρες του λιοτριβειού είναι ακόμα όρθιες…. λες και περιμένουν να αλέσουν τον καρπό. Δυστυχώς σε πολλά λιοτριβειά δε θα αλέσουν ξανά.
Οι ελιές στην Κέρκυρα είναι τεράστιες και πολλές από αυτές είναι φυτεμένες επί Ενετών. Το ύψος των δέντρων είναι τέτοιο, που μόνο όταν πέφτουν οι ελιές μόνες τους μπορούν οι αγρότες να τις μαζέψουν.
Παλιά σοκάκια, ρούγες, καμάρες, λιθόκτιστα σπίτια, πηγάδια και πέτρινες σκάλες… Ο περιπατητής που θα περιπλανηθεί στους παραδοσιακούς οικισμούς του χωριού «Σταυρός» μεταφέρεται σε άλλες εποχές!
Ψηλά από τα «Κομιανάτα» βλέπουμε τα απέναντι βουνά. Κάπου εκεί στο άνοιγμα των βουνών είναι ο πολυδιαφημισμένος Άγιος Γόρδης.